(Hadalsame) 26 Maarso 2023 – Xikmad-yahankii Jarmalka ahaa ee la oran jiray Immanuel Kant (1724 – 1804), ooraahdiisii ahayd aqoontu waa awood (Knowledge is Power), in-kasta oo ay dood badan ka furtay dhamaan faracyada aqooneed, taas oo xoojineysa fahamkan, misana aayad quraan ah ayaa kaga horeysey oo tilmaantay in aqoontu tahay awood. Aqri qaybtii 1-aad….
Aayadda 5-aad ee suuradda Al-Najm, iyada oo ka waramaysa macallinka Jibriil ah ee wax baray suubanihii Maxamed ahaa (sh.n.d.a.), aayaddu waxay tilmaamaysaa xooggiisa. Aayaddu waxay leedahay sidan:
Jahligu waa cunsur ka soo horjeeda fahamka dhabta ah ee sababaha dhacdooyinka, halka wacyigu uu yahay erey ka turjumaya xaaladda ay ku sugan tahay maskaxda maraka ay caafimaad qabto, taas oo awood u yeelanaysa in ay si miyir-qab ah ula xiriirto riwaayadaha ka dhacaya fagaaraha ku hareereysan. Asal ahaanna jahligu waa laba qaybood. Mid waa aqoon-darrida qofka uu kaga sugan yahay khibradaha nolosha. Midda labaad waa jaahilnimo ka dhalata maskaxda qofka oo lagu rakibo ogaallada makiinadaha jahliga ka shaqeysiiya.
Maskaxda waa xubinta beegta go’aamada maangalka ah ee qofka uu ku hawl-gelayo. Taasina waxaa damaanad qaadaya garashada xaqiiqda ama aqoonta jahliga. Si raad saameyn leh loogu yeesho fikirka dad-waynaha loona helo natiijooyin waxtar u leh daneeyayaasha, waxaa muhim ah in la maareeyo maskaxda dadka. Taasina waxay u imanaysaa faafinta ogaalada la doonayo in la hirgeliyo ama tirtiridda ogaallada la diidan yahay in ay hirgalaan si maskaxda dadku ay ula qabsato. Daabacaadda iyo tirtiridda lagu samaynyo maskaxda waxay u baahan yihiin habab sax ah iyo aqoon buuxda oo la xiriira hab-dhaqanka cilmi-nafsiga iyo aragtida maaraynta fahamka la faafinayo waxa uu ka dhigan yahay.
Maareynta jahliga wuxuu ka kooban yahay jahliga abaabulan iyo aqoonta jahliga. Sidaas ayaa aqoonta jahliga (Science of Ignorance) ama handasada jahliga (Ignorance Engineering) waxay yihiin farsamooyinka been abuurka ee lagu doonayo in la buuro jahawareer, shaki iyo khiyaamo iyadoo ujeedadu tahay in la gaaro faa’iidooyin dhaqaale iyo siyaasad. Faa’iidooyinkaas ayaa waxay ka imanayaan agab badan oo la iibsado oo dadka hantidooda sidaas lagu dhaco ama dadka laysku laayo oo dhiiggooda laga macaasho.
Sida caadadu tahay, in badan oo kamid ah dadka, sikoloojiyadda nafsaddooda ayaa waxay u ajajaban tahay la fal-galka aqoonta jahliga, xataa haddii ay aqoon leeyihiin. Dadkaasi oo ah kuwa caqli-gaabka lagu sheego waxay yihiin kuwa Eebbaha uuntay uusan la hadlin. Quraanka ku arki-meysid aayad quraan ah oo wax u sheegeysa caqli-gaabyada. Sabatu waxay tahay iyagu waxay caqligoodii amaahiyeen macalimiinta jahliga, markaas ayay iyaguna habaabeen una halgameen mabaadida lagu habaabinayo aadmiga. Dadkaasi waa kuwa leh tilmaamaha ay kamidka yihiin doqonniino, caajisnimo, dayac, caadifad dheeri ah, hilmaan badan, war-xun jacayl, iimaan-yari, hubsiimo la’aan, aragti-gaabni, dhex-maquurid wax walba. Tilmaamahan iyo kuwa lamidka ah waxay qofka ku abuuraan aragtiyo aqoon ku-dhac ah (Science Fiction), kuwaas oo dhisaya har (hoos) falsafadeed.
La soco qayb kale….
Qore: Dr. Saadiq Enow
saadiqm1000@gmail.com
Hadalsame Media
